Ҫак уйӑхӑн 7–11-мӗш кунӗсенче И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университетӗнче «Ӑслӑлӑх эрни» иртнӗ. Палӑртнӑ кунсенче студентсемпе шкул ачисем 49-мӗш ӑслӑлӑхпа ӗҫлӗх конференцине пуҫтарӑннӑ. Ака уйӑхӗн 9-мӗшӗнче, тӗслӗхрен, 9–11-мӗш классенче пӗлӳ пухакан шкул ачисем "Ӑслӑлӑхри пӗрремӗш утӑмсем" секцие пуҫтарӑннӑ. Пурӗ 13 секци ӗҫленӗ.
Унта Чӑваш Енри вӗренекенсемпе пӗрлех Удмурт, Мари, Пушкӑрт республикисенчен килнӗ студентсем хутшӑннӑ. Халӑх йӑли-йӗркине, чӗлхепе культурӑна аталантарас, литературӑна тӗпчес ыйтусене хускатнӑ ҫамрӑк ӑсчахсем.
Асӑннӑ конференцире Патӑрьел районӗнчен пӗртен пӗр вӗренекен, Ыхра Ҫырми вӑтам шкулӗнчи Светлана Максимова хутшӑннӑ. «Чӗлхе. Истори. Култура» секцие хутшӑнса вӑл пӗрремӗш вырӑна тухма пултарнӑ.
Светлана 9-мӗш класра пӗлӳ пухать, вӗренӳ отличници. Тӗрлӗ конкурс-фестивале хастар хутшӑнать, яланах малти вырӑнсене йышӑнать. Ӑна Светлана Кулакова вӗрентекен пулӑшса пырать.
Ӗҫпе тивӗҫтеркен республикӑри центрсем пӗлтерекен цифрӑсене тӗпе хурсан Чӑваш Енре ӗҫсӗррисен шучӗ пысӑк марри курӑнать. Кӑҫалхи пуш уйӑхӗн 1-мӗшӗ тӗлне пирӗн регионти ӗҫсӗрлӗх шайӗ 0,7 процентпа танлашнӑ. Ку вӑл, тепӗр хут палӑртатпӑр, официаллӑ шута илни тӑрӑх. Ӗҫсӗрлӗх шайӗ 11 регионта Чӑваш Енринчен пысӑкрах-мӗн. Кунта 1,8 процентлӑ Пермь енне, 1,4 процентлӑ Ӗренпур облаҫне, 1,3-шер процентлӑ Пушкӑртстанпа Киров облаҫне, 1,1-ер процентлӑ Удмурт Республикине, Самарпа Сарӑту облаҫӗсене, 1 процентлӑ Мӑкшӑ Республикине тата Мари Эле, 0,8 процентлӑ Тутарстанпа Пенза облаҫне асӑннӑ.
Атӑҫлҫи федераци округӗнче Чӑваш Ен маларах асӑннӑ кӑтратупа 3-мӗш вырӑн йышӑнать. Шута илнӗ ӗҫсӗрлӗх хисепӗ Раҫҫйере 1,3 процент пулнӑ, Атӑлҫи федераци округӗнче — 1,1 процент.
«Медиалогия» информаципе аналитика системи кашни уйӑхра тенӗ пекех медиатанлашӑм хатӗрлет — унта вӑл е ку облаҫпе республика ертӳҫин ӗҫне МИХсенче мӗнле ҫутатнине палӑртаҫҫӗ. Ку танлашӑм ҫавӑн пекех региион пуҫлӑхӗ Раҫҫейре мӗн шайӗнче палӑрнине те кӑтартать.
Шел те, Игнатьев Михаил Васильевич медиарейтингра яланхилле вӗҫнелле вырнаҫнӑ — нарӑс уйӑхӗнче ку 72 вырӑн (кӑрлдачринчен 1 вырӑн аяларах). Малти вырӑнсенче Сергей Собянин (Мускав), Сергей Аксенов (Крым), Нататья Комарова (Ханты-Манси автономи округӗ), Рустам Минниханов (Тутарстан) вырнаҫнӑ.
Атӑлҫи федераллӑ округӗнчи пуҫлӑхсене илсен те пирӗн Михаил Васильевич вӗҫӗнчен виҫҫӗмӗш. Унтан аяларах Ӗремпур облаҫӗн кӗпернаторӗ Юрий Берг тата Мари Эл Пуҫлӑхӗ Леонид Маркелов кӑна вырнаҫнӑ.
«Медиалогия» — хӑй тӗллӗн ӗҫлекен компьютер системи. Вӑл тӗрлӗ МИХсене тишкерет, персонӑна миҫе хут асӑннине пӗлет тата ӑна мӗнле хак панине. Пурӗ 21 пин ытла хаҫат-журнал, телеканал тишкерет вӑл. Тӗпченӗ чухне статья хӑш страницӑра вырнаҫнине, сюжет хӑш вӑхӑтра тухнине; статья калӑпӑшне; сӑнӳкерчӗк пуррипе ҫуккине; объект тӗп е иккӗмешле вырӑнта пулнине; объекта пуҫелӗкре асӑннине; тӳрӗ калаҫу пуррипе ҫуккине; ҫынна лайӑх е начал хакланине пӑхать.
Чӑваш Енри суд Мари Эл каччине ирӗксӗр ӗҫлеттермелле йышӑну кӑларнӑ. Нумаях мар та, анчах 140 сехет тар тӑкмалла пулать хайхин.
Айӑплава каччӑ ӳркенменлӗхшӗн тивӗҫнӗ теме пулать. Пӗлтӗрхи чӳк уйӑхӗн 23-мӗш каҫхине вӑл Канаш станцине унта тӑнӑ вакуна тата алӑкне сирпӗтмелле сӑрӑпа граффити меслечӗпе ӳкернӗ. Каччӑн ӳкерес ӑсталӑхне чукун ҫулта ӗҫлекенсем ырламан, хакламан, пахаламан. «Хусан-Канаш» электропуйӑсӑн йышӗнче пулнӑ ҫав вакуна ҫула кӑларман. Каччӑн художник ӑсталӑхне вара вандаллӑх тесе йышӑннӑ та йӗрке хуралҫисене пӗлтернӗ.
Чукун ҫулта ӗҫлекенсемпе транспорт полицийӗнче тӑрӑшакансем те килӗшнӗ, каччӑ тӗлӗшпе пуҫарнӑ ӗҫ судах ҫитнӗ. Халӗ, ав, тӳре приговор та кӑларнӑ: 140 сехет ӗҫлеттермелле тунӑ.
Ракета ҫарӗсен вӗрентӗвӗ Чӑваш Ен территорине те пырса тивнӗ. Стратеги тӗллевӗллӗ ракета ҫарӗсем тӑрӑха хӑйне евӗр полигон евӗр усӑ курнӑ. Вӗренӳ ҫак эрне вӗҫӗччен пымаллине пӗлтереҫҫӗ.
Вӗренӳ Раҫҫейӗн Хӗҫпӑшаллӑ ҫарӗсемшӗн чи калӑпӑшли кӑна мар, чи вӑрӑмми те иккен. Ӑна кӑрлачӑн 12-мӗшӗнчех пуҫӑннӑ.
Анграсенчен ҫар машинисен дублерӗсем каҫхине тухнӑ иккен. Чӑннисенчен вӗсене уйӑрма ҫӑмӑл мар-мӗн. Мари Эл республикинче вырнаҫнӑ мобильлӗ «Топольсем» ракетӑсене Чӑваш Ен тата Киров облаҫӗн территорийӗсене «кӑларса янӑ». «Ярс» ракетӑсене вара Иваново облаҫӗнчен Улатимӗр облаҫне илсе кайнӑ.
Ҫар патрулӗн маршручӗ ҫинче 2 пине яхӑн ҫар техники пулнӑ. Стратеги тӗллевӗллӗ ракетӑсен вӗрентӗвӗ вӗсем кирек хӑш лару-тӑрӑва та хатӗррине кӑтартса панӑ.
«Атӑлҫи ТГК» АУОн Мари Элти тата Чӑваш Енри филиалӗ Шупашкарти «Промтрактор» акционерсен обществине ӑшӑсӑр хӑварасшӑн иккен. Ҫапла утӑм патне завод парӑма кӗрсе кайнине пула ҫитнӗ-мӗн. Раштавӑн 25-мӗшӗнче «Атӑлҫи ТГК» ӗҫченӗсем ӑшша чарса лартнине палӑртассишӗн «Промтрактора» кӗме ӑнтӑлнӑ, анчах лешсем кӗртменнине кура Чӑваш Енӗн ШӖМӗн ӗҫченӗсене чӗннӗ. Вӗсене те тӳрех хапӑл туман-ха савутра. Лешсем официаллӑ майпа ыйтса ҫырнӑ хыҫҫӑн кӑна полицейскисене кӗртнӗ.
Парӑм пирки каласан, раштавӑн 12-мӗшӗ тӗлне парӑм виҫи 44,6 миллион тенке ҫитнӗ иккен. Ку вӑл кӑҫалхи пуш, юпа тата чӳк уйӑхӗсенче ӑшӑпа усӑ курнишӗн пухӑнса кайнӑ. Раштавӑн 16-мӗшӗ тӗлне заводӑн 52,5 миллион тенкӗ куҫармалла пулнӑ. Ҫавӑн хыҫҫӑн энергетиксем кутӑнлашасси енне кайнӑ, парӑма татмасан ӑшша пуҫӗпех чарса лартасси пирки асӑрхаттарнӑ. Хальхи вӑхӑтра энергетиксем Чӑваш Енӗн Арбитраж судне тавӑҫпа тухнӑ.
«Промтрактор» хӑйне энергетиксем «тапӑннипе» килӗшесшӗн мар-мӗн. Ун шучӗпе ӑшӑ парассине малтанласа кӑштах чарнӑ хыҫҫӑн кӑна пуҫӗпе чарма ирӗк пур. Ку вӑл ӑшӑ энергийӗпе тивӗҫтересси ҫинчен калакан федераци саккунӗпе килӗшӳллӗн ҫапла-мӗн.
Ҫӗрпӳ районӗнчи Чиркӳллӗ Ямаш ял тӑрӑхӗнче чӑваш фольклорӗн «Туслӑх кӑшӑлӗ» республикӑри фестивалӗ иртнӗ. Ӑна кӑҫал иккӗмӗш хут йӗркеленӗ.
Чӑваш халӑхӗн йӑли-йӗркине упраса хӑварас, культурӑна пуянлатма, районсен туслӑ ҫыхӑнӑвне йӗркелеме пулӑшас тӗллев лартнӑ мероприяти театрализациленӗ май утса иртнинчен пуҫланнӑ. Вӗсене ял халӑхӗ тӑвӑллӑн ял ҫупса йышӑннӑ.
Фестивале республикӑн 8 районӗнчи тата Мари Элти 11 ушкӑн пынӑ. Юрӑ-ташша юратакансене вырӑнти ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ Юрий Тимофеев, районти ытти тӳре-шара саламланӑ. Ытти районтан пынисем те сцена ҫине тухнӑ. Уява Раҫҫей Федерацийӗн тата Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗ Зинаида Козлова хутшӑннӑ.
Уяв вырӑнти «Ямаш» фольклор ушкӑнӗн концертӗнчен пуҫланнӑ. Унтан Мари Элтан ҫитнӗ «Чӑваш утар», Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи Шуршӑл ял тӑрӑхӗнчи «Илем», Шӗнерпуҫ ял тӑрӑхӗнчи «Кунер», Хуракассинчи «Шӳлкеме», Муркаш районӗнчи Чиркӳллӗ Тутараньти «Сурпан», Элӗк районӗнчи Чӑваш Сурӑм ял тӑрӑхӗнчи «Шурӑмпуҫ», Вӑрнар районӗнчи «Шурӑмпуҫ», Комсомольски районӗнчи Тукайри «Шурӑмпуҫ», Куславкка районӗнчи Елчӗкри «Эткер» фольклор ушкӑнӗсем, Ҫӗмӗрле районӗнчи Тӑванкассинчи «Тӑваньен» вокал ушкӑнӗ сцена ҫине тухнӑ.
Ҫапларах пӗтӗмлетӳ тунӑ «Интерейтинг» агентство. Фермерсен танлашӑмне (рейтингне) вӗсем федераллӑ округсем тӑрӑх ирттереҫҫӗ. Ку хутӗнче Атӑлҫи тӑрӑхӗнчи лару-тӑрӑва тӗпченӗ.
Пӗтӗмлетӳ тӑрӑх Чӑваш Ен юлашки йӗркене йышӑннӑ — пирӗн республикӑра 13 фермер кӑна юлнӑ пулать (5 ҫултан ытларах ӗҫлекеннисене кӑна шута илнӗ). Агенство пирӗн тӑрӑха унччен ял хуҫалӑх министрӗ пулнӑ ҫын ертсе пынине те палӑртнӑ. Раҫҫей Федерацийӗн ял хуҫалӑх министрӗ те пирӗн тӑрӑхран-ха.
Пирӗнпе кӳршӗлле облаҫсемпе республикӑсене пӑхас пулсан фермерсен йышӗ Чулхула облаҫӗнче чи нумаййи: унта вӗсем 787 таранах. Вӗсем хыҫҫӑн Тутарстан пырать — кунта 281 фермер вӑй хурать. Ҫавӑн пекех Мӑкшӑ республикинче сахал мар — 216 фермер. Ыттисенче: Мари Элте пурӗ 51 фермер, Чӗмпӗр облаҫӗнче — 110.
Танлашӑмри вырӑнсене фермер хуҫалӑхӗсене ял хуҫалӑх предприятийӗсемпе танлаштарса йӗркеленӗ. Чи ҫӳллӗ вырӑна йышӑнакан Ӗремпур облаҫӗ ку тӗлӗшпе 2,07 пухнӑ — фермер хуҫалӑхӗсем вӑл тӑрӑхра пысӑк ял хуҫалӑх предпритисен шутӗнчен икӗ хут кӑна сахалрах. Пирӗн тӑрӑхра вара 50 хут патнелле — 49,92. Ял хуҫалӑх предприятисен йышӗ пирӗн патра 649 иккен.
Чӳк уйӑхӗн 25-мӗшӗнче Етӗрнере Анисим Асламас композитор ячӗпе регионсем хушшинчи «Сӑр ҫийӗн культура асамат кӗперӗ» наци культурин фестивалӗ иртнӗ. Музыкӑн тӗрлӗ жанрӗ тӗлӗшӗнчен пултаруллӑ ҫав композитор РСФСР тата Чӑваш Республикин искусствӑсен тава тивӗҫлӗ деятелӗ музыкӑпа сцена хайлавӗсем (опера, балет, муыкӑллӑ камит), вокалпа симфонии (поэма, оратории, кантата), симфони (симфони, увертюра, оркестрпа инструмент концерчӗсем), камерӑпа инструмент (квартет, тӗрлӗ инструмент валли пьесӑсем), вокал хайлавӗсем ҫырнӑ.
Фестивале Чӑваш Енри халӑх пултарулӑхӗн коллективӗсем кӑна мар, Чулхула облаҫӗнчи, Мари Элти, Тутарстанри ушкӑнсем хутшӑннӑ. Элӗк районӗнчи Владимир Терентьев ертсе пыракан «Ветеран» хор та унтан юлман. Вӗсем хорпа та юрланӑ, арҫын тата хӗрарӑмсен ансамблӗсем те уйрӑммӑн сцена ҫине тухнӑ, Валентина Корниловапа Николай Васильев солистсем те хӑйсен пултарулӑхне кӑтартнӑ.
Фестивале хутшӑнакансем валли анлӑ культура программи хатӗрленӗ, вӗсене районти ӳнер музейне илсе кайнӑ, Н.Д. Мордвинов халӑх артисчӗн музей-ҫурчӗпе паллаштарнӑ.
Ыран Мари Элти Шкетан ячӗллӗ наци драма театрӗнче хальхи вӑхӑтри чӑваш драматургӗн, Арсений Тарасовӑн, «Мунча кунӗ» пьеси тӑрӑх «Монча кечын» премьера кӑтартӗҫ.
Пьеса авторӗ ӳнерӗн ҫак енӗпе ӗҫлекен ҫармӑсри пултарулӑх ҫыннисене палланине пытармасть. Иртнӗ ӗмӗрӗн 90-мӗш ҫулӗсенченех пӗлет иккен. Ҫеҫпӗл Мишши ячӗллӗ Чӑваш ҫамрӑксен театрӗн хальхи режиссерӗпе, Иосиф Дмитриевпа, кӳршӗллӗ республикӑна спектакль курма кайнине те вӑл кӑмӑлтан аса илет. Ҫавӑн чухне Геннадий Гордеев драматургпа, сӑмахран, паллашса-туслашса кайнӑ. Гордеев паян унти Ҫамрӑксен театрӗнче литература пайне ертсе пырать. Ҫармӑссем хӑйсем те пирӗн пата Арсений Тарасов пьеси тӑрӑх лартнӑ спектакльсене курма килсе ҫӳренӗ. Ҫавӑн пек чухне кӑмӑлланӑ та вӗсем «Мунча кунӗ» спектакле. Хайлава маларах асӑннӑ Геннадий Гордеев ҫармӑсла куҫарнӑ. Унти наци драма театрӗ вара куракан патне ҫитерес тенӗ.
«Мунча кунӗ» хальхи вӑхӑтра пирӗн республикӑра та пырать. Ӑна К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗ лартнӑччӗ. Режиссер пулса ӑна куракан патне театрӑн ӳнер ертӳҫи Валерий Яковлев хӑй ҫитернӗччӗ.
+13.3 °C